EEN ROMANCE IN DE SCHADUW VAN DE HARINGPAKKERSTOREN

by | confusion, eroticism

Er bestaan talloze kookboeken met recepten die bedacht zijn om de zinnen te prikkelen. Maar andersom is dat veel minder het geval. Want tegen zijn verwachtingen in wordt in de erotische kunst en literatuur maar weinig aandacht besteed aan het bereiden en nuttigen van voedsel, constateerde Arie van der Ent na uitgebreide research. Toch was die tijd goed besteed, want hij stuitte onverwacht op een bijzonder verhaal over de (vermeende) eerste hoerenmadam van New York, Griet Reyniers. Wie gingen er in 1632 aan boord van ‘de Soutbergh’?

1879
prostitute thieves plying their trade with the help of an elegant hotel room
a cautionary view from the National Police Gazette

Het begon allemaal met een aflevering van het televisieprogramma ‘Chez Benali – Marokko in zes gerechten’. Daarin verhaalt auteur Abdelkader Benali in het kort de geschiedenis van Murat Raïs, een van de meest gevreesde piraten van de zeventiende eeuw. Murat Raïs was afkomstig uit Haarlem en zijn oorspronkelijke naam was Jan Jansen van Haarlem – Nederlandser kan bijna niet. Deze piraat werd in 1619 gouverneur van de stadstaat Salé in Marokko – vanaf dat moment de basis van de Barbarijse piraten die daarvoor vanuit Tunesië opereerden. Het gerecht dat centraal stond in deze aflevering is Bon Fortuna, een soep die volgens Benali door piraten vanuit Spanje naar Marokko is gebracht. Tegenwoordig kennen we deze soep als harira, die traditioneel tijdens de Ramadan wordt gegeten.

Ik vond het een mooi verhaal maar ook niet meer dan dat. Totdat ik tijdens mijn onderzoek stuitte op ‘The Bordello Cookbook, food with a passion’ van Jo Foxworth – icoon van de Amerikaanse reclamewereld. Dit geïllustreerde werkje beschrijft de handel en wandel van befaamde ‘madames’ en hun bordelen in verschillende grote steden van Amerika. Al lezend bleek dat er in die bordelen (ook) flink werd gegeten. Veel bordelen beschikten over een eigen keuken, want de madames vonden dat hun handelswaar goed gevoed moest zijn. Was er geen eigen keuken, dan werd voor de meisjes en de klanten die daar prijs op stelden een maaltijd bij het restaurant om de hoek gehaald.

Het hoofdstuk over New York – The big apple and Eve – begint als volgt:

‘”Light ladies” were playing their trade in New York City as early as 1733, the year that Greit Reyneirs, an ambitious barmaid from Amsterdam, hit town. Greit quickly became a role model for her sisters in the trade. With the man she married, a Dutch Maroccan called Turk (because he was born in Fez), she opened a tavern, a handy place to meet potential customers…’ 

Een Nederlandse als hoerenmadam in New York? Daar wilde ik meer over weten. Omdat noch de spelling Greit noch de naam Reyneirs erg Nederlands klonken (ook niet in 1733) Googlede ik op het aannemelijkere ‘Griet Reyniers’ en leerde dat het hier inderdaad een Amsterdamse barmeid betrof. Alleen blijkt Foxworth niet alleen slordig met spelling, maar ook met jaartallen. Griet was namelijk al in 1633 in Nieuw-Amsterdam te vinden. Ook de aanduiding ‘Dutch Maroccan born in Fez’ lijkt niet helemaal accuraat, want ‘De Turk’ is de bijnaam van Anthony Jansen van Salee, zoon van de gevreesde kaperkapitein Murat Raïs alias Jan Jansen van Haarlem uit het verhaal van Benali…

1869
‘The Madam’
from George Ellington’s book ‘The Women of New York, or The under-world of the great city’ courtesy of the New York Public Library

Sex and the city

Ik besloot dus verder te duiken in het leven van Griet Reyniers, om te beginnen via een op internet te downloaden document met de titel ‘Sex and the city’. Auteur Bill Greer koos als ondertitel voor zijn essay  ‘Een schuine kijk op Hollands Manhattan’. Op het eerste oog was het een doorwrocht werkje en ik viel op pagina 1 al direct met mijn neus in de boter. Want daar wordt onze Griet opgevoerd als maintenee van Wouter van Twiller, de nieuwe bewindvoerder van Nieuw-Amsterdam:

‘The tiny village of New Amsterdam was eight years old. Two hundred people lived there. The ‘de Soutbergh’ was also bringing a new Director appointed by the Dutch West India Company, which ruled the place. Wouter van Twiller was the 27-year old nephew of a high official of the Company, Kiliaen van Rensselaer. Van Rensselaer wasn’t one of their Honors the Nineteen who governed the Company, more likely number twenty-two or three.() …Van Twiller had either hooked up with Griet in an Amsterdam tavern, where she was known for hoisting her petticoats in the back room, or aboard ship, where she entertained herself pulling sailors’ shirts out of their breeches. Whichever, he liked his first taste and took her for his mistress, making Griet New York’s first high class hooker.’

Wouter van Twiller, die overigens naar verluid uitstekend met de allochtone bevolking en slaven kon omspringen, werd na vijf jaar door de W.I.C. naar Nederland teruggeroepen(). Hij had de bezittingen van de W.I.C. goed weten uit te breiden en ook die van hemzelf, maar had zich niet geliefd gemaakt in Nieuw-Amsterdam. Zijn drankzucht en de problemen die hij veroorzaakte leidden ertoe dat hij teruggestuurd werd naar het vaderland. Griet mee terug naar Nederland nemen kon natuurlijk niet, dat zou de reputatie van Van Twiller niet overleven. En dus bleef deze dame, volgens de lezing van Greer, achter in Nieuw-Amsterdam. ‘Ik ben lang genoeg de hoer van de adel geweest, nu wil ik de hoer van het gespuis zijn,’ schijnt ze te hebben uitgeroepen nadat ze gedumpt was door haar minnaar en dat is wat ze vervolgens met overgave doet. Een paar zeelieden die haar op Pearl Street ‘Hoer, hoer, tweepondboterhoer!’ naroepen, worden direct van repliek gediend. Griet licht haar rokken op, schudt met haar kont en roept ‘Blaes my daer achterin’. In modern Nederlands: lik me reet.

Volgens Greer loopt Griet in deze periode Anthony Jansen van Salee tegen het lijf en uiteindelijk trouwt dit opmerkelijke stel. Want opmerkelijk waren ze zeker in het toen nog kleine Nieuw-Amsterdam: Griet een tikje asociaal en De Turk donker, groot, sterk en een notoire ruziezoeker. Het stel misdraagt zich volgens Greer dermate dat ze door de bevelhebber Willem Kieft naar de kust van Long Island worden verbannen, waar ze ‘nog lang en gelukkig leven’.

Carrie Brown (1834 – April 24 1891) aka ‘Old Shakespeare’ was the first Jack the Ripper murder victim in New York City

De dominee en de moslim

Ik zou dit prachtige sprookje maar al te graag geloven, want het heeft wel iets. Dat lijken Wikipedia en het New Netherlands Institute ook te vinden. Prima, maar ik denk dat de werkelijkheid toch anders luidt. Bovenstaande bronnen gaan namelijk voorbij aan een niet onbelangrijk document gedateerd 5 december 1629, dat in de Amsterdamse gemeentearchieven terug te vinden is. Daarin krijgen Anthony, dan 22 jaar, en Griet, volgens de Amsterdamse registers vijf jaar ouder en bovendien al weduwe van de Haarlemse kleermaker Aelbert Egberts, toestemming van de gemeente Amsterdam aan om aan boord van een schip te trouwen.

Nu kun je je afvragen: waarom zou je dat willen? Welnu, we weten dat Anthony moslim was. Het is dus om die reden aannemelijk dat hij niet in de echt verbonden wilde worden door een priester of dominee (hetgeen in die tijd gebruikelijk was aangezien het burgerlijk huwelijk nog niet bestond) maar door een min of meer ‘neutrale’ figuur, zoals een scheepskapitein.

Hoe dan ook, Anthony en zijn Griet zijn zeker niet met ‘de Soutbergh’ naar Amerika gegaan. Want bij het scheep gaan van Van Twiller bevonden zich zijn gevolg niet alleen 104 musketiers, 52 mariniers en een meestermetselaar,  maar ook een dominee met de naam Bogardus. Die dominee had tijdens de lange reis zeker de trouwplechtigheid voor zich opgeëist… Met welk schip Anthony en Griet uiteindelijk naar Amerika zijn gegaan is onbekend. Op het internet is een lange lijst te vinden van schepen die in de zeventiende eeuw van Texel of Amsterdam naar Amerika zijn gevaren. De jaren 1629 en 1630 – het mogelijke tijdstip van aankomst – ontbreken echter in die lijst.

Intussen weten we wél dat Anthony Jansen van Salee a.k.a. De Turk niet onbemiddeld zijn geweest toen hij in Nieuw-Amsterdam aankwam. Hij is al snel de eigenaar van grond en een boerderij. Maar zoals gezegd: de boomlange en oersterke man was zeker geen gemakkelijk mens. Hij heeft al snel ruzie met zijn buurman Peter de Truy en diens compaan Wolphert van Couwenhoven, die beiden vallen over het taalgebruik van Anthony als zij de verplichte bijdrage aan het salaris van dominee Bogardus komen innen (inderdaad, dezelfde van ‘de Soutbergh’). Het spreekt voor zich dat Anthony, de moslim, weigert te betalen. Zo zijn er meer conflicten die op een gegeven moment zo hoog oplopen, dat dit bijzondere en kleurrijke stel inderdaad in 1639 uit Nieuw-Amsterdam wordt verbannen naar Long Island. Overigens is dit laatste opmerkelijker dan je zou denken, want normaliter werden bannelingen op een schip gezet, enkele reis thuisland. Maar Anthony doet een beroep op gouverneur Willem Kieft die hem honderd morgen land toewijst op het uiterst westelijke deel van Long Island, aan Gravesend Bay. Bovendien behoudt hij een boomgaard bij zijn ‘bowery’ in Nieuw-Amsterdam en het recht om in Nieuw-Amsterdam zaken te doen. Het land dat Anthony op Long Island bezat is volgens historici de plek waar Sir Henry Hudson in september 1609 zijn schip de Half Moon aanlandde – het huidige Coney Island (Konijneneiland) dat tot in de negentiende eeuw Turk’s Land werd genoemd.

Anthony en Griet mogen geen gemakkelijk stel zijn geweest, maar Anthony was zonder twijfel een goede boer en succesvol zakenman. Dus jaloezie, roddel en achterklap zullen er mede toe bijgedragen hebben dat hij met regelmaat voorkomt in gerechtelijke archieven in Nieuw-Amsterdam en Gravesend Bay. Vrijwel altijd betreft dit ruzies over land en dergelijke. Hij had zelfs ruzie over land met zijn schoonzoon Thomas Southard, die getrouwd was met zijn dochter Annetje. Over zijn huwelijk met Griet is – naast veel verhalen ‘van horen zeggen’ – niet veel meer bekend dan dat ze vier dochters kregen: Annetje, Sara, Cornelia en Eva. Allen zijn in gegoede families getrouwd – geen slechte ‘track record’ voor een voormalig prostituee. Anthony en Griet blijven bij elkaar tot Griet in 1669 overlijdt. Anthony hertrouwt in 1670 met Metje Grevenraet en komt in 1676 te overlijden, ongeveer 70 jaar oud. Metje gaat wonen in een huis in de Brugh-straet (tegenwoordig Bridge Street) dat nog steeds eigendom van Anthony was.

Noot voor de lezer: wordt vervolgd.
Hoe langer ik door zoek, hoe meer vragen er rijzen. Ik krijg de indruk dat de heren/dames historici elkaar ook deels naschrijven. Wie iets kan bijdragen aan verdere verduidelijking: reageer dan via dit formulier. Ik zoek verder zolang mijn krachten het toestaan.

1970s
The Bowery, New York City
two hookers walk the street while a third negotiates with a male customer
photographer Leland Bobbé from the series NewYork City 1970s
in the permanent collection of The Museum of the City of New York

1980
Manhattan, New York City
A prostitute leans playfully on a cop car on 42nd Street Times Square. The police struggled to keep up with onslaught of crime in the area and at times seemed to be playing a friendly game of cat and mouse with the hookers
photographer Jean-Pierre Laffont from the series NYC 42nd STREET

1988
New York City
prostitutes walk the street
photographer unknown

Het geslacht Salee

Anthony en Abraham zijn de voorouders van een aantal bekende Amerikanen, zoals Gloria Vanderbilt, Humphrey Bogart, platenproducer John Hammond en Jacky Onassis Kennedy. Abraham is bovendien de voorouder van John van Salee de Grasse (1825-1868), de eerste Afro-Amerikaan die formeel was opgeleid tot arts. Over Jacky Kennedy valt nóg iets te vertellen dat verband houdt met haar Salee-afkomst. Toen de regering Kennedy haar agenda burgerrechten in beleid begon om te zetten, benaderde professor Hershkowitz van de New York Genealogical and Historical Society mevrouw Kennedy. Misschien dat haar Van Salee-afkomst  mogelijk een bijdrage kon leveren aan het bereiken van de doelstellingen van haar man? Jacky Kennedy stond er echter op de afkomst van de Salees als ‘joods’ te betitelen. De Society heeft de zaak toen verder laten rusten.

Over harira en bufertuna
Volgens de Franse Wikipedia is harira een traditionele soep bestaande uit tomaten, gedroogde groenten, vlees en uien die in Algerije en Marokko wordt gegeten en is oorspronkelijk afkomstig uit Andalusië. Aan die afkomst dankt ze de naam bufertuna afkomstig van het Spaanse Bona Fortuna. Volgens de website 196 flavors is bufertuna wel een speciale variant van harira (recept). Hij wordt gegeten in Rabat en als verdikkingsmiddel wordt in deze variant bakkersgist gebruikt. Misschien heeft Abdelkader Benali gelijk en brachten de zeerovers bufertuna naar Marokko. Salé is immers deel van Rabat.

Over de keuken in het vroege Nieuw-Amsterdam valt weinig te berichten. In The Bordello Cookbook vinden wel een recept voor een drankje – Big Apple Bounce. Een bounce is een drankje dat populair was in de koloniale tijd en werd ‘gebrouwen’ door fruit en suiker te overgieten met een sterke drank, bijvoorbeeld rum en het mengsel vervolgens te laten fermenteren. Het recept voor Big Apple Bounce is van de hand van Jeanne Bauer en gaat als volgt:

Big Apple Bounce
Yield 3 quarts

2 quarts sliced scored apples, including peel
1 cup sliced lemons, including peel
2 cups maple sugar
3 sticks whole cinnamon
10 whole cloves
1 quart rum
water

Place all ingredients except water in a large crock or other nonmetallic container and stir to combine. Add enough water to cover fruit. Cover top lightly with a lid or a cloth. Let sit for a week or more at room temperature until the mixture ferments. Strain and serve. Bottle remaining liquor for future use.

In de collecties van de New York Public Library en de New York Historical Society bevinden zich een aantal unieke ‘bordeel-gidsen’ uit de negentiende eeuw. In deze Michelingidsen avant le mot stonden (waarschijnlijke betaalde) recensies van ‘assignation houses’ die gemeubileerde kamers verhuurden aan ongehuwde koppels of aan mannen die een prostituee hadden opgepikt in een theater, salon of op straat. Interessant artikel van DNAinfo New York over de ontwikkeling van de eerste ‘sex district’ van Manhattan rond 1850 en de gestage beweging ervan naar het noorden in de volgende twee decennia.

MAP: Discover the Hidden History of New York’s First Sex Districts

Keep RUPS alive

FOOD NEEDS TO BE FRESH. THOUGHTS ALSO. BE FRESH, SUPPORT RUPS.

RUPS

RUPS GASTROSOFISCH PERIODIEK

FOUNDED 2015

 

A PERCOLATOR FISH CONCEPT

 

 

RUPS

Wil je meer van dit soort verhalen lezen?

 

Abonneer je dan op onze onregelmatige nieuwsbrief en blijf op de hoogte.

Dank je wel voor je inschrijving

Pin It on Pinterest